Harcerstwo w Szczecinie lata 1945-1956

Związek Harcerstwa Polskiego. Pierwsze organ. harc. w Szczecinie powstały w latach 30. jako część ZHP w Niemczech. 15 II 1934 nauczyciel szkoły pol. w Szczecinie M. Golisz założył męską drużynę harc. „Gryf”. Pracowała ona w oparciu o szkołę i Dom Polski. Drużynowym był syn woźnego Konsulatu Polskiego Leona Chmary, opiekunami – nauczyciele szkoły polskiej: Golisz, Pieniężny i A. Omieczyński. Honorowym opiekunem był konsul H. Sztark. Drużyna w szczytowym okresie skupiała 7 kilkunastoletnich chłopców. W listopadzie 1934 nowy nauczyciel A. Omieczyński założył dla młodszych dzieci Gromadę Zuchów „Wiewiórki”. Doprowadził też do ściślejszych kontaktów harcerzy i zuchów z organ. skautowymi w Polsce. Od 1936 w wyniku presji hitlerowskiej, aktywność i liczebność drużyn znacznie się ograniczyła a w 1939 w związku z aresztowaniem Omieczyńskiego całkowicie zanikła.

Białogard 1946 r. (w środku komendantka Zachodniopomorskiej Chorągwi Harcerek Maria Zamojska, z lewej komendantka Hufca Białogard Eugenia Gradowska, z prawej komendantka Hufca Szczecin Irena Petri)

ZHP reaktywowano w 1945.

Wśród napływających do Szczecina osadników byli przedwojenni instruktorzy harcerscy. Na Pomorzu pierwsze drużyny zaczęły działać już w czerwcu 1945 w Białogardzie, Nowogardzie i Szczecinku. 25 VI w Koszalinie powstała Komenda Chorągwi Harcerzy z phm Zygmuntem Bojarskim, następnie Komenda Chorągwi Harcerek z phm Marią Zamojską na czele. W lipcu obie połączono w Pomorsko-Zachodnią Chorągiew ZHP. W pierwszym zlocie chorągwi, który odbył się w dniach 8–9 IX 1945 roku, wzięło udział 300 uczestników z pięciu hufców. Do końca października 1945 ZHP na Pomorzu liczył 1500 harcerzy w tym 200 zuchów i 15 instruktorów. 13 IX 1945 powstała pierwsza szczecińska drużyna harcerek im. Emilii Plater założona została przy I Gimnazjum i Liceum Żeńskim w Szczecinie przez Marię Gaertner. Drużynową została Irena Karwala. Wkrótce powstały kolejne. W X 1946 w Szczecinie powstał Krąg Instruktorów „Łada” (rozwiązany w I 1947). W efekcie podjętych działań w Szczecinie zostały powołane hufce: harcerzy z komendantem Czesławem Bulukiem i harcerek z phm. Ireną Petri. W pierwszym okresie harcerze podejmowali zadania związane z zagospodarowaniem i porządkowaniem miasta. Zajmowali się pomocą napływającym osadnikom, opieką nad dziećmi, służbą informacyjną i sanitarną, organizacją rozdziału posiłków, zbiórką pieniędzy i odzieży, uczestniczyli w odgruzowaniu miasta i usuwaniu napisów niemieckich. Starsi harcerze pomagali w zbrojnej ochronie mienia poniemieckiego. W 1947 uczestniczyli w ogólnopolskich akcjach „Pogotowie dla Ziem Odzyskanych” i „Wyścig Pracy” na rzecz regionu. W zdominowanym liczebnie przez Niemców mieście angażowali się w propagowanie jego polskości. 10 III 1946 na pl. Niezłomnych (obec. Armii Kraj.) odbyło się pierwsze publiczne przyrzeczenie dla 37 harcerzy. W tym okresie najbliżej współpracowano z PUR (Państwowy Urząd Repatriacyjny) i z PZZ (Polski Związek Zachodni). Poza działalnością społeczną, ZHP prowadził też działalność wewnątrz organizacyjną, w tym zdobywanie stopni i sprawności, prowadzenie kursów funkcyjnych itp. W lutym 1946 razem z władzami regionu do Szczecina została przeniesiona komenda chorągwi. Do końca 1946 harcerze uczestniczyli w wielu imprezach miejskich, latem zorganizowano 22 obozy z 2219 uczestnikami, mieli własną orkiestrę, Harcerski Klub Sport. „Czuwaj”, teatr amatorski. i spółdzielnię „Czyn”. W końcu roku Komenda Chorągwi skupiała już 5200 harcerzy w 82 drużynach. Na początku 1947 roku 500 harcerzy uczestniczyło w gaszeniu lasu na Głębokim. W dowód uznania za swoją postawę uzyskali własny dom przy ul. 5 Lipca, przeznaczony na siedzibę ZHP harcerzy.

Wśród kadry instruktorskiej żywe były sympatie dla nurtu niepodległościowego. Znaczna ich część wywodziła się z okupacyjnych Szarych Szeregów. Politycznie związani byli z PSL i Stanisławem Mikołajczykiem. Ujawniło się to w czasie manifestacji „Trzymamy Straż Nad Odrą” która odbyła się w Szczecinie na Wałach Chrobrego w dniach 12–14 IV 1946 roku. Imprezie towarzyszył ogólnopolski Zlot harcerzy z całego kraju, w którym uczestniczył przew. ZHP Janusz Wierusz-Kowalski, naczelnicy Wiktoria Dewitz i Roman Kierzkowski oraz 5 tys. harcerzy z całego kraju. Nieprzyjazne Mikołajczykowi zachowanie i okrzyki członków ® Związku Walki Młodych spotkały się z odpowiedzią harcerzy i demonstracyjnym poparciem dla wicepremiera rządu.

Postępowanie to wywołało sankcje ze strony władz regionu i spowodowało zakaz uczestnictwa harcerzy w pochodzie ulicami miasta, który miał być kulminacyjnym momentem uroczystości. Promikołajczykowskie nastroje w związku spowodowały, że harcerzy nie użyto do agitacji przed referendum i wyborami do Sejmu w styczniu 1947. Po wyborach jednak, podobnie jak w całym kraju, dał się coraz wyraźniej odczuć nacisk polityczny na związek. W 1948 przeprowadzono zmiany kadrowe, eliminując przedwojennych i wojennych instruktorów, do programu ZHP wprowadzono treści socjalistyczne. Zwiększono wówczas liczbę zadań politycznych. oraz sportowych i obronnych. Polityczne zwierzchnictwo przejął utworzony wówczas Zarząd Okręgowy ZHP z wojewodą L. Borkowiczem, komendantem Służby Polsce S. Steczkowskim, hm. M. Kwapisiewiczem i dotychczasowymi komendantami chorągwi hm. Ireną Makowiecką i hm. Zygmuntem Bojarskim. Chorągiew przyjęła nazwę Zachodniopomorskiej 15 II 1949, na wzór pionierski połączono chorągiew męską i żeńską z phm. Mieczysławem Kłosem jako komendantem Chorągwi Zachodnio Pomorskiej ZHP. Podobnej unifikacji dokonano w podstawowych jednostkach. W tym samym, czasie ZHP wystąpiło ze światowych organizacji skautowskich. Uzyskujący nadzór nad szczecińskim harcerstwem, ZW ZMP (Zarząd Wojewódzki Związku Młodzieży Polskiej) nakazał w kwietniu 1949 a następnie w lutym 1950 przeprowadzenie gruntownej czystki kadrowej, „umasowienie” i „ubojowienie” organizacji. W zasadzie została usunięta cała dawana kadra harcerska, którą zastąpiono głównie nauczycielami szkół podstawowych. Do 1950 zwiększono ok. trzykrotnie, często przez nacisk administracyjnym, liczbę członków (w woj. liczba ta wzrosła z ponad 10 000 w 1948 do 26 600 w 1950, a w Szczecinie z 1500 do ok. 4700). Nastąpiło dalsze upolitycznienie i narzucanie wzorów komsomolskich. W lutym 1950 zrezygnowano z tradycyjnej symboliki i nazewnictwa harcerskiego, wprowadzając komendę wojewódzką i komendy powiatowe, drużyny utożsamiono ze szkołami, a zastępy z klasami. 21 I 1951 komendy harcerskie wcielono do odpowiednich zarządów ZMP, a w rocznicę śmierci Stalina wszyscy harcerze musieli złożyć przyrzeczenie według nowej roty. 11 lutego 1951 definitywnie przestał istnieć ZHP, a jego miejsce zajęła Organizacja Harcerska ZMP (Związku Młodzieży Polskiej). Zlikwidowano tradycyjne mundury harcerskie, wprowadzając w ich miejsce białe koszule, granatowe spodnie lub spódnice, czerwone chusty i furażerki. Ograniczono wiek harcerzy do 14 lat. W Szczecinie założono pierwszy w Polsce Pałac Młodzieży, dotychczasowy komendant chorągwi został jego dyrektorem. W tym okresie OH ZMP (Organizacja Harcerska Związku Młodzieży Polskiej) zajmowała się głównie organizacją imprez o charakterze politycznym, zdobywaniem imion z historii polski współczesnej i międzynarodowego ruchu robotniczego, pracą na rzecz realizacji planu 6-letniego, zwalczaniem analfabetyzmu, pomocą w pracach polowych, zbiórką pieniędzy dla dzieci koreańskich, walką o wyniki nauczania i frekwencję na lekcjach, zbiórką złomu i makulatury. Główną rolę w tym okresie w Szczecinie odgrywali: Stanisław Bąk, Jerzy Ostrzyżek, Halina Skopińska, Halina Jankowska, Eugenia Radzikowska, Antoni Zając, Teresa Gawrońska, Barbara Targońska, Władysław Włodarczak, Zygmunt Kujawa, Jan Pinkowski, Józef Kowalski, Helena Krupińska, Alicja Auksztulewicz, Teresa Koch, D. Ignatowicz, Włodzimierz Pychtin i E. Kamiński.

Na plenum ZG ZMP w sierpniu 1956 powstała Organizacja Harcerska Polski Ludowej i nastąpił częściowy powrót do tradycyjnej symboliki harcerskiej. W Szczecinie podobne zmiany nastąpiły we wrześniu 1956. Rozpad ZMP spowodował całkowite odrodzenie ZHP. W Szczecinie nastąpiło ono w styczniu 1957. Obszar miasta podzielono wówczas na cztery hufce: Dąbie, Nad Odrą, Pogodno i Śródmieście. Odsunięto od pracy aktywistów ZMP i powrócono do tradycyjnego programu harcerskiego – kształtowania indywidualności i samodzielności, związku z przyrodą, wychowania patriotycznego i morskiego, organizacji rajdów, biwaków i obozów. ZHP liczył w tym roku 18 155 osób, z czego w samym Szczecinie 4831.

W tym samym okresie odbudowy wuja się struktury harcerskie w terenie. Istotny na to wpływ miały również zmiany administracyjne kraju.

Tekst wstępny mówiacy o początkach harcerstwa na Ziemi Szczecińskiej, dawne województwo szczecińskie w załączniku 1. Następne okresy zostaną zaprezentowane w kolejnych odcinkach wspomnień „Nasze harcerstwo” 

Przyrzeczenie harcerek Hufca Białogard, Czaplinek 1946 r. (przyrzeczenie odbiera komendantka Chorągwi Maria Zamojska w asyście hufcowej Eugenii Gradowskiej)	Komendant Zachodniopomorskiej Chorągwi Harcerzy Zygmunt Bojarski	Odprawa hufcowych Chorągwi ZHP Harcerzy 30.09.1945 r.
Zuchy na zlocie w Szczecinie w 1946 r.	Hufcowe na odprawie w Komendzie Chorągwi w 1947 r.	Władze harcerskie odbierają defiladę w Alei Wojska Polskiego 14.04.1947 r. w czasie „Trzymamy Straż nad Odrą”
Kurs drużynowych zuchowych w Mielnie w 1948 r.	Kurs drużynowych zuchowych w Mielnie w 1948 r.	I Drużyna Skautów Wodnych im. Zawiszy ze Szczecinka
Harcerski Klub Sportowy „Czuwaj”	Kurs drużynowych w Trzebieży w 1949 r.	Jedna z drużyn (1948 r.)